Symbolika kwiatów w malarstwie XV- XII w

Pani  Geneviève Fettweis   wraz z  Królewskim Muzeum  Sztuki  zajęła się symboliką kwiatów w malarstwie. Udostępniono tę pracę w internecie, dlatego zdecydowałam się opracować jej polską wersję językową.

Kwiaty w malarstwie XV, XVI i XVII w. Królewskiego Muzeum Sztuk Pięknych w Belgii.

Przedstawianie kwiatów zajmowało ważną rolę już w starożytności. Kwiaty są obecne w egipskich malowidłach, minojskich freskach i jako ozdoba ścienna rzymskich willi.

W Rzymie i Grecji kwiaty były ściśle związane z siłami boskimi. Na przykład Flora , Bogini wiosny i kwiatów w starożytnym  Rzymie, Chloris w Grecji, żona Zefira- boga wiatru zachodniego. Jest często przedstawiana w tryumfalnym rydwanie, udekorowanym kwiatami , w kwiatowym wieńcu na głowie i bukietem kwiatów. Innym przykładem jest Wenus, bogini miłości, której jednym z atrybutów jest róża.

Traktaty takie jak „ Historia roślin „ Teofrasta i „ Historia Naturalna” Piliniusza Starszego dostarczają nam wiedzy o właściwościach leczniczych i znaczeniu roślin w kulturze antycznej.

Słowo raj- z gr. „paradeisos” , z perskiego „pairidaeza” jest używane przez Kserofonta w odniesieniu do ogrodu Cyrrusa. W Biblii znajdujemy informację w księdze Genesis o” ogrodzie otoczonym murem, gdzie rosną wszelkiego rodzaje roślin i kwiatów” jako symbolu szczęścia i radości życia. W „ Pieśni nad Pieśniami „ otoczony ogród” (Hortus conclusus) staje się synonimem boskiej miłości, a w średniowieczu stanie się alegorią Kościoła pod przewodnictwem Marii Panny.

Hortus conclusus ma także swój świecki odpowiednik , opisany w 1237 r przez Guillauma de Lorris i Jean de Meun- w   „ Powieści o róży”

Na początku ery chrześcijańskiej, Ojcowie Kościoła ( Klemens z Aleksandrii) zakazali przedstawiania kwiatów w ikonografii religijnej. Ten zakaz stał się przyczyną spadku znaczenia ogrodów na przestrzeni kolejnych tysiąca lat. Chrześcijanski Zachód zmienił swoje spojrzenie dopiero po wyprawach krzyżowych. Stopniowo antyczni bogowie i piękno , przestali stanowić zagrożenie dla Kościoła.

Większość roślin w ilustrowanych średniowiecznych mszałach jest pochodzenia rodzimego oprócz róż irysów i lili, ulubionych przez Rzymian , a uprawianych już przez Kreteńczyków już 2 tys lat pne. Te trzy kwiaty zostały wymienione w dziele „ Capitulaire de Villis” jako zalecane w średniowiecznych ogrodach przez Karola Wielkiego. Po wyprawach krzyżowych wzrosło zainteresowanie roślinami z bliskiego wschodu, które mogły się zaaklimatyzować w ogrodach Pizy,Padwy , Florencji i Ledy.

Kwiaty jako obiekty symboliczne mają wiele znaczeń w zależności od kontekstu. Ich krótkotrwałe piękno jest hołdem dla bogactwa i piękna przyrody, ale może również wyrażać kruchość ludzkiego istnienia, przemijalność dóbr ziemskich- np. liście zjadane przez owady.

Stopniowo kwiaty tracą znaczenie symboliczne i stają się obiektami przyjemności dla zmysłów .

Symbolika owadów.

Owady latające, pełzające pojawiają się często na płótnach równocześnie z kwiatami. Podstawowa interpretacja ich symboliki ma związek z próżnością.

Muchy

W obrazach martwych natur są przeciwieństwem motyli i oznaczają związek z szatanem ( Władcą Much). Są symbolem grzechu , zła i często są związane z szeroko pojętą zgnilizną.

Motyl

Jest symbolem duchowości . Greckie słowo” psukhe” oznacza równocześnie i duszę i motyla. Obraz wyłaniania się motyla z poczwarki symbolizuje duszę opuszczającą ciało po śmierci. Metamorfoza ta może być również symbolem przemiany duchowej człowieka. Dla chrześcijan motyl jest symbolem zmartwychwstania i zbawienia.

Gąsienica.

Jest symbolem brzydoty, także duchowej i zła.